Bankaya kredi ya da kart başvurusu yaptığınızda, sizi tanımayan bir sistem tarafından değerlendiriliyorsunuz.
Bu sistemin sizi tanıma yolu ise kredi puanınız. Peki ama bu puan tam olarak nedir? Kim hesaplar, neye göre belirlenir ve neden bu kadar önemlidir?
Kredi puanı tanımı: Finansal davranışlarınızın puanlaması
Kredi puanı; borçlarınızı ödeme alışkanlıklarınızı, mevcut borç düzeyinizi ve finansal geçmişinizi yansıtan sayısal bir değerdir.
Türkiye’de bu puan genellikle Findeks tarafından sağlanır ve bankalar, finans kuruluşları bu puana göre size güvenip güvenmeyeceklerine karar verir.
Kredi puanı nasıl hesaplanır?
Puan, birçok farklı faktöre dayanır. Her biri farklı oranlarda etki eder:
- Ödeme geçmişi (%35): Ödemelerinizi zamanında yapıyor musunuz?
- Mevcut borç seviyesi (%30): Kredi kartı ve kredi limitlerinizi ne kadar kullanıyorsunuz?
- Kredi geçmişi uzunluğu (%15): Finansal sistemle ilişkiniz ne kadar süredir var?
- Yeni kredi başvuruları (%10): Son zamanlarda kaç kredi veya kart başvurusu yaptınız?
- Kredi türleri (%10): Kullandığınız kredi çeşitliliği nedir?
Bu kriterler her biri farklı ağırlıkla değerlendirilerek puan oluşturur. Türkiye’de puanlar 0 ile 1900 arasında değişir. 1500 üzeri genellikle “çok iyi”, 800 altı ise “riskli” kabul edilir.
Kredi puanınız kim tarafından görülür?
Puanınız aşağıdaki kurum ve kişiler tarafından görülebilir:
- Bankalar ve finans kurumları
- Katılım bankaları (faizsiz sistemde bile risk değerlendirmesi yapılır)
- Telefon operatörleri ve abonelik hizmetleri
- Araç kiralama ve bazı büyük alışveriş firmaları
- Kefil olmak isteyen kişiler
Yani kredi puanı yalnızca borç almakla ilgili değildir, hayatın birçok alanında görünür hale gelmiştir.
Kredi puanı neden bu kadar önemli?
Türkiye’de enflasyonun yüksek olması, TL’nin değer kaybetmesi ve gelirlerin dalgalanması, insanları kredi kartına, bireysel kredilere ve taksitli alışverişe yöneltti. Bu durumda finansal geçmişinizin iyi olması, sistem içinde kalmanız için kritik hale geliyor.
Düşük puan, başvurularınızın reddedilmesine, yüksek faizle borçlanmanıza ya da hiç kredi alamamanıza neden olabilir. Yani bu sayı, finansal kaderinizi belirleyebilir.
Kredi puanı düşük olanların karşılaştığı zorluklar
Düşük puana sahip bireyler şu sorunlarla sık karşılaşır:
- Kredi başvurularının reddedilmesi
- Daha yüksek faiz oranlarıyla borçlanma
- Kefil gerekliliği
- Kira başvurularının reddedilmesi (özellikle büyük şehirlerde)
- Kredi kartı limiti düşük tutulması
Özellikle 2024’te 1,66 milyon kişi borç nedeniyle yasal takibe alınmışken, bu puanın önemi daha da artıyor.
Puanınız olmadan kredi almak mümkün mü?
Yeni işe başlamış biriyseniz, ya da daha önce hiç kredi veya kart kullanmadıysanız sistemde bir “puanınız” olmayabilir. Bu durumda bankalar sizi değerlendiremez. Bu nedenle:
- Küçük limitli bir kredi kartı alın ve düzenli ödeyin
- Adınıza kayıtlı fatura olup bunları zamanında ödeyin
- Gerekirse düşük miktarda kredi çekerek geçmiş oluşturun
Sıfır puan, kötü puandan daha iyidir; çünkü sistem size şans vermek isteyebilir.
Ailenin etkisi: Ortak bütçede bireysel puan yönetimi
Türkiye’de finansal kararlar genellikle aile içinde alınır. Birey tek başına değil, aileyle birlikte borçlanır ya da öder. Ancak bu durum, kredi puanının bireysel olması gerçeğini değiştirmez. Aile destek verse bile ödemeler sizin adınıza düzenli yapılmadıysa, puanınız olumsuz etkilenir.
İslami finans yaklaşımı ve kredi puanı
Faiz hassasiyeti olan bireyler katılım bankacılığına yönelse de, bu kurumlar da risk analizi yapar. Faizsiz kredi bile olsa, geçmiş ödeme performansı sizinle ilgili en büyük göstergedir. Yani faiz hassasiyetiniz olsa bile, sistem içinde puanınızla tanımlanırsınız.
Kayıt dışı ekonomi ve görünmeyen gelir
Türkiye’de ekonomik faaliyetin %25-30’u kayıt dışı. Bu, milyonlarca kişinin gelirinin belgelenemediği anlamına gelir. Belgesiz gelir = görünmez müşteri. Banka, elinizde para olduğunu değil, sistemdeki görünürlüğünüzü dikkate alır.
Kredi puanı nasıl yükseltilir?
Puanınızı artırmak için atabileceğiniz adımlar:
- Tüm borçlarınızı zamanında ödeyin
- Asgari değil, tam ödeme yapmaya çalışın
- Limitinizi aşmayın, hatta %50 altında kalın
- Yeni kredi başvurusunda dikkatli olun; sık sık başvuru yapmak puanı düşürür
- Otomatik ödeme talimatlarıyla unutkanlığı önleyin
Ekonomi Herkes İçin: Devletin eğitim hamlesi
Kırsal bölgelerdeki düşük finansal okuryazarlıkla mücadele etmek için devletin başlattığı “Ekonomi Herkes İçin” programı, bireylerin kredi puanı gibi kavramları öğrenmesini amaçlıyor. Bilgi arttıkça, finansal davranışlar da iyileşiyor.
Kredi puanı kader değil, bir sonuçtur
Bu sayı sizi cezalandırmak için değil, geçmişinizi yansıtmak için var. Puanınızı öğrenin, anlayın ve iyileştirmek için adımlar atın. Çünkü bu sayı, gelecekte alacağınız kredi, ödeyeceğiniz faiz ve hatta yapacağınız kira sözleşmesi üzerinde doğrudan etkilidir.
Unutmayın: Bugünkü kararlarınız, yarının puanını belirler.